Filmpjes over geneeskrachtige kruiden

Fraxinus excelsior

De laatste 200 jaar zijn ambachtelijke beroepen steeds schaarser geworden omdat het meeste werk door machines is overgenomen. We kunnen ons nu niet meer voorstellen hoe we zonder de technologie moeten overleven. De machines maken het ons makkelijk, maar niet zonder gevolgen. De afvalstoffen en uitlaatgassen die deze ontwikkeling teweeg brengen, veroorzaken een grote verandering in de bodem, het water en in de lucht. Het milieu heeft zwaar onder deze industriële revolutie te leiden.

Gelukkig kan de natuur de nadelen van fabrieken en machines enigszins teniet doen. Bomen en planten kunnen de lucht zuiveren. Zij geven verse zuurstof af en kunnen giftige stoffen, fijnstof en uitlaatgassen opzuigen en omzetten in onschadelijke stoffen.
Door de ontbossing en de ”groei” van asfalt en gebouwen wordt het echter steeds minder groen. De overblijvende planten moeten hierdoor harder werken en het gevolg hiervan is dat de vegetatie helaas verzwakt. Daarnaast hebben wetenschappers inmiddels ook ontdekt dat de ontwikkeling van de draadloze communicatiesystemen een zichtbaar, negatief effect heeft op de natuur..

Zo gaat het op dit moment niet zo goed met de veel voorkomende es. Deze behoort tot de grootste en krachtigste bomen van Europa. De es wordt sinds enkele jaren geplaagd door een fatale schimmelziekte met de naam Chalara fraxinea. Inmiddels heeft de ziekte zich al over heel Noord- en Noordwest Europa verspreid.
De ziekte is te herkennen aan donkere verkleuringen in de bast, hij veroorzaakt grootschalige takkensterfte en dit kan uiteindelijk leiden tot het afsterven van de hele boom.

Es herkennen

De es is familie van de olijf en er zijn tientallen soorten essen. In Nederland groeit voornamelijk de gewone es. De meeste soorten hebben een bolvormige, open kroon.
De es wordt vaak als straatboom aangeplant. In het voorjaar is de es goed te herkennen aan de opvallende zwarte knoppen die ook wel bokkenpootjes worden genoemd.
De paarse bloemen van de gewone es verschijnen in april en worden door insecten bevrucht. De bladeren komen in mei aan de boom.

De es kan tot 40 meter hoog worden en heeft een rechte stam die goed is verankerd met zijn lange penwortel. Hiermee haalt hij water en voedingsstoffen uit diepere grondlagen. De boom kan normaal gesproken zo’n 200 jaar oud worden, hoewel er ook essen zijn die al meer dan 500 jaar leven.

De es heeft in het voorjaar opvallende zwarte knoppen.
De bloeiwijze is pluimvormig en de bloemen staan in groepjes.
De kleur van de meeldraden is donker paars, en na verloop van tijd worden ze groenachtig van kleur.
Het samengestelde blad bestaat uit 9 tot 11 smalle, getande bladeren die in de herfst geel verkleuren.

Essensleutels

De vruchten van de es worden ook wel essensleutels genoemd. Het zaad zit verpakt in platte, langwerpige zaadomhulsels en deze hangen in trossen aan de uiteinden van de twijgen. Er zitten soms meer dan honderdduizend vruchten aan een boom. De zaden worden verspreid door de wind en kunnen ook vervoerd worden door stromend water. De es wordt soms verward met de esdoorn. Het zaad van de es heeft echter één vleugel en die van de esdoorn twee.

Veevoer

Rond boerderijen werden vroeger veel bomen aangeplant. Met bomen werd je voorzien van hout en het jonge snoeiafval werd aangewend als voer. De bladeren van de es zijn voor herkauwers, zoals rundvee, schapen en geiten, makkelijk te verteren.
Ook voor vogels is de boom belangrijk. Verschillende vogels eten de essenzaden of gebruiken de boom om te rusten of om hun nest in te maken.

Hout

Essen geven sterk, hard en duurzaam hout en er kunnen meubels van worden gemaakt. Omdat het buigzaam is en goed bestand tegen schokken worden er ook gymnastiektoestellen, ski’s, klompen, stelen voor gereedschap en dergelijke van gemaakt.

Onweer

Het is niet verstandig om bij onweer onder de grote es te staan. De hoge boom is gevoelig voor de bliksem en wanneer de bliksem inslaat, kookt het sap van de boom binnen één seconde en wordt het stoom. Deze stoom zet onmiddellijk uit waardoor de boom explodeert. Stukken hout kunnen bij een blikseminslag honderden meters worden weggeslingerd.
(Volgens oude legenden konden heksen onweer oproepen door met takken op water te slaan én de bezem van de heks was gemaakt van een essentak. Ik snap hem… bij onweer grepen ze natuurlijk snel een stuk rondvliegend hout waardoor ze konden mee vliegen...)

Geneeskracht

Er zijn oude geschriften gevonden waaruit blijkt dat de es al minstens vier eeuwen voor onze jaartelling als geneeskrachtig kruid werd toegepast. Gebruikt worden de zaden, de jonge bladeren en de bast van 2 á 3 jaar oude takken. In het voorjaar werden deze essentakken geschild en deze schillen werden gebruikt als koortsmiddel, ook bij malaria (15-20 gram bast op 1 liter water, 5 minuten koken, 1 kopje voor elke maaltijd). De gedroogde bast kan ook tot poeder worden vermalen en dit werd onder andere door honing gemengd (3 tot 4 maal daags een theelepel).

Van de bladeren kun je thee maken. De bladeren zijn het krachtigst wanneer ze een soort kleverige substantie afgeven (tussen mei en juli). Deze thee doet urinezouten verdwijnen en wordt daarom aangeraden bij reuma, jicht, gal- en nierstenen en nierkolieken. Essenthee kan ook gebruikt worden om de spijsvertering en de urinestroom te stimuleren.
Onrijpe, groene zaden zijn eetbaar en kunnen worden ingelegd in zout en azijn. Van de rijpe zaden kun je thee maken en er kan een olie van worden geperst.

Snoepen van de Es

Uit de es kan een natuurlijke zoetstof worden gehaald. De omstandigheden hiervoor zijn ideaal op het eiland Sicilië en men maakt vooral gebruik van de pluimes. Wanneer de bast van deze boom wordt beschadigd, stroomt er een zoete, witte, kristalvormige, eetbare massa uit de boom. Onder invloed van de zon gaat deze massa stollen en dit product wordt Manna genoemd. Helaas heb ik niet kunnen vinden waar het in Nederland verkrijgbaar is. Vroeger was Manna van de es bij de apotheek te verkrijgen als geneesmiddel bij hoest en werd het uitwendig gebruikt om wonden te dichten.
Manna schijnt ook uit onze gewone es gewonnen te kunnen worden, maar daar is weinig informatie over te vinden.
Overigens is manna een ander product dan esdoornsiroop. Dit laatstgenoemde zoete sap komt uit de stam van de esdoorn en wordt vooral in Canada geoogst.

Tweehonderd jaar

De fabrieken en auto’s blazen hun uitlaatgassen uit en de boom die ploetert maar voort. De boom van tweehonderd jaar oud is destijds op zijn plek gaan staan en moet zich maar schikken naar de omstandigheden die de tijd met zich meebrengt.
Ik buig me naar een klein stekje naast een grote boom en bedenk me dat ik zijn omstandigheden graag zou willen verbeteren, maar dat lukt me niet alleen. Ik besluit mijn gedachten op papier te zetten en te delen. Misschien kunnen we met elkaar de omstandigheden veranderen, zodat het stekje volledig uit kan groeien tot een gezond exemplaar. Dan kan ons nageslacht over tweehonderd jaar ook genieten van deze machtige boom!

Januari 2017
Andrea Bleeker
www.kruidengeheimen.nl
Met dank aan Jeanine Bakker voor haar kritische blik op mijn tekst.

Geraadpleegde bronnen voor dit artikel:

- Grootmoeders Kruidenkast – Jean Palaiseul – ISBN 90 257 0253 8 – 1975 uitgeverij J.H. Gottmer/Haarlem.

- https://www.hetkanwel.net/2011/02/11/wetenschappers-bezorgd-over-schadelijke-effecten-wifi-straling/

- http://www.bomenstichting.nl/infotheek-en-faq/informatie-over-bomen/gewone-es.html

- http://beterebomen.nl/wiki/bastwoekerziekte-es-pseudomonas-syringae/

- http://www.zuid-italie.nl/2012/10/la-manna/

- https://sites.google.com/site/tuinvantoen/eetbare-natuur/wilde-eetbare-planten/es

- http://www.stemderbomen.nl/index.html

- http://www.shamanshome.com/pages/sub/87708/De_Es.html

Filmpjes over kruiden

Facebook

Index